Wat is de Transactionele Analyse?

Transactionele analyse (Transactional Analysis) is een onderdeel van de sociale psychologie en werd in 1958 ontwikkeld door de Canadese psychiater Eric Berne. Zijn streven was om mensen te genezen, in plaats van vooruitgang te boeken in de behandeling. Een transactionele analyse gaat ervan uit dat de ervaringen die de mens in zijn vroege leven heeft opgedaan, bepalend zijn voor de besluiten die hij neemt. Het kunnen positie of negatieve besluiten zijn, die van invloed zijn op de kwaliteit van het leven. Dit wordt ook wel het script genoemd.

Script

Het script vormt een centraal onderdeel van een transactionele analyse en kan worden gezien als de welomschreven aanpak die mensen hanteren, omdat zij dat als kind al zo hebben ervaren en geleerd. Een voorbeeld hiervan is dat veel mannen nooit in het openbaar zullen huilen, omdat in hun jeugd bepaald is dat ‘huilen niet voor jongens is’. Daarnaast zijn er ook minder onschuldige scripts, waardoor mensen met hun gedrag in herhaling vallen en moeite kunnen hebben met hun omgeving.

Door een transactionele analyse kunnen scripts geanalyseerd worden. Gedragsverandering kan helpen om scripts om te buigen. Negatieve scripts remmen groei en ontwikkeling van een individu, terwijl positieve scripts juist een stimulerende invloed hebben. Binnen Transactionele Analyse worden er drie soorten scripts onderscheiden; de Winnaar, de Verliezer en de Niet-winnaar (neutraal). Alle drie de scripts kunnen zich afspelen binnen dezelfde persoon.

Ego’s

Eric Berne onderscheidt binnen een transactionele analyse drie manieren om de wereld om ons heen te ervaren. Vanuit deze drie perspectieven handelen mensen per situatie verschillend. Dit heten de ego’s, waarbij het denken, voelen en gedrag centraal staan. Het gaat om de Ouder (parent), de Volwassene (adult) en het Kind(child), die te vergelijken zijn met de Winnaar (ouder), Verliezer (kind) en de Neutrale (volwassene). Ook deze drie ego’s zijn in elk persoon verenigd. Het Kind en de Ouder hebben hun wortels in het verleden liggen. De Volwassenen handelt vanuit het heden.

Vanuit elk ego kunnen interacties plaatsvinden met anderen. Eric Berne noemt dit transacties. Binnen een transactionele analyse is een dergelijke transactie een wederzijdse communicatie, waarbij enerzijds sprake is van de waarneembare feitelijke en bedoelde communicatie en anderzijds de onuitgesproken psychologische onderlaag.

Ouder ego

Het Ouder ego is de diepgewortelde stem van autoriteit waarin de mens denkt, voelt en zich gedraagt zoals ouders dat doen ten opzichte van hun kinderen. Het Ouder ego straalt gezag en autoriteit uit en is belerend en betweterig. Het Ouder ego is veroordelend, kritisch en gebruikt betuttelende taal. Het ‘wijzende vingertje’ is typerend voor dit ego.

Volwassen ego

Het Volwassen ego staat in het hier en nu. Dit ego heeft het vermogen om goed na te denken en actie te ondernemen op basis van feiten en gegevens die voorhanden zijn. Als men het Ouder ego of het Kind ego wil veranderen, dan gaat dat het beste via het Volwassen ego. Dit ego is verbaal sterk en stelt veel open vragen en baseert zijn mening op feiten. Ook maakt het Volwassen ego vergelijkingen met andere situaties om zo tot een objectieve mening te komen. De belangrijkste kenmerken zijn het tonen van interesse in anderen, empathisch vermogen en geduld.

Kind ego

Het Kind ego denkt, voelt en gedraagt zich als een klein kind. Dat kan een positieve uiting hebben; denk bijvoorbeeld op het verheugen op een vakantie die voor de boeg ligt. Vaak uit het zich negatief in de vorm van tegenwerking, het niet eens zijn met anderen, de zin willen doordrammen, onbeschoft gedrag of boosheid en woede. De emotie neemt van het Kind ego de overhand en gooit alle remmen los. Het Kind ego houdt ervan om op te scheppen, de waarheid te verdraaien en de dingen erger te maken dan ze zijn om daar indruk mee te maken.

Strokes

Elk mens heeft de behoefte om door anderen gezien, gewaardeerd en aardig gevonden te worden. Door Eric Berne wordt deze behoefte naar aandacht uitgedrukt in ‘strokes’. Er zijn verschillende manieren om strokes te krijgen en ze kunnen positief of negatief zijn. Dat is ook terug te vinden in de twee betekenissen van het woord ‘stroke’; ‘liefkozing’ en ‘klap’. Door middel van een handeling of uitspraak die een reactie bij een ander uitlokt, ontstaat een stroke. Daardoor is een stroke een onderdeel van een transactie. Enerzijds krijgen mensen erkenning door positieve strokes als complimenten, vriendelijke woorden en aanmoedigingen en anderzijds ontvangen mensen ook negatieve strokes in de vorm van vernederingen, cynisme, hatelijkheden enzovoorts.

Transactiecombinaties

Een transactie is een uitwisseling van de eerdergenoemde strokes en volgens Eric Berne zijn er drie manieren om deze transactie tussen personen te laten plaatsvinden:

1: Complementaire transactie

De evenredige en daardoor effectieve communicatie tussen Kind-Kind, Volwassen-Volwassen, Ouder-Ouder.

2: Aanvullende transactie

De evenredige communicatie, die daarna wordt afgewisseld door bijvoorbeeld Ouder ego ten opzichte van Kind ego.

3: Gekruiste transactie

De communicatie vindt in verkeerde verhouding plaats. Enerzijds neemt de ene persoon bijvoorbeeld vanaf het begin het Ouder ego aan en de ander het Kind ego, waardoor er ongelijkheid ontstaat met elk andere verwachtingen. De communicatie is niet meer effectief en kan zelfs vijandig worden. Er is sprake van een ongunstige combinatie van ego-stijlen.

Communicatieniveaus

Volgens Berne staat verbale communicatie centraal in menselijke sociale relaties. Met name gaat het om de communicatie die van aangezicht tot aangezicht plaatsvindt. Als de ene persoon gaat praten heeft dit Transactie Stimulus en als de ander reageert heet dit Transactie Reactie. Daarnaast communiceren mensen op twee niveaus:

1: Niveau van de sociale boodschap

Het gaat erom wat er inhoudelijk gezegd wordt. Iemand zegt bijvoorbeeld: “wat ben je lekker op tijd!”

2: Niveau van de psychologische boodschap

Hier gaat het om wat men er precies mee bedoeld. Als in het eerdere zinnetje een sarcastische intonatie wordt gelegd, dan krijgt de betekenis een geheel andere lading. De ontvanger van de boodschap kan daardoor vanuit zijn Volwassen-ego reageren door aan te geven dat hij het jammer vindt dat de zender zo’n opmerking maakt en kan hem vragen waarom hij het zo zegt. Vanuit het Kind ego kan hij in emotie op de psychologische boodschap reageren en ontvlammen in woede.